Dritat fikeshin shpesh në redaksi. Kalonin orë të tëra përpara se të ndizeshin sërish, por Lindita Çela nuk largohej nga tavolina e saj. Kishte histori për të shkruar, histori vrasje që nuk përputheshin, zyrtarë qeveritarë me lidhje të thella me botën e krimit, dhe një vend që përpiqej të harronte atë që nuk e kishte përballuar kurrë plotësisht më parë. Ishte fillimi i viteve 2000, dhe në Shqipëri, gazetaria investigative ishte ende një koncept i padëgjuar. Ajo që Çela po bënte nuk kishte as emër.
Ajo filloi si gazetare kulture, duke bërë recensione për ekspozita dhe shfaqje. Redaktorët e saj vunë re shpejt një kuriozitet tjetër tek ajo. Filluan t’i caktonin histori për krime dhe korrupsion, duke i kërkuar që ajo të gërmonte më thellë, të ndiqte gjurmën atje ku të tjerët ndaleshin tek deklarata për shtyp. “Në atë kohë,” thotë ajo, “nuk e quanim gazetari investigative. Ishte thjesht gazetari.”
Sot, Lindita Çela është një nga gazetaret më këmbëngulëse investigative në rajon. Ajo është e njohur për punën e saj me BIRN, OCCRP dhe tani për themelimin e “shteg.org”, një platformë mediatike që e krijoi jo nga ambicia, por nga nevoja. Historitë ishin ende aty. Hapësira për t’i treguar mungonte.
Arritja e saj nuk erdhi përmes një titulli bombastik, por përmes një fotografie. Në të shfaqej një trafikant i njohur droge krah për krah me një ministër të lartë shqiptar. Imazhi, i shoqëruar me raportimin e saj investigativ, zbuloi prapaskenat e një marrëveshjeje të heshtur që përfshinte një kazino dhe bekimin e autoriteteve. Historia u publikua — dhe pasojat ishin të prekshme.
Më pas erdhi një e vërtetë edhe më e rrezikshme. Në vitin 2023, ajo ndihmoi në zbardhjen e lidhjeve mes një figure të njohur politike shqiptare dhe rrjeteve të krimit të organizuar jashtë vendit. Hetimi zgjati me muaj. Por kur materialet ishin gati për botim, media shqiptare refuzoi t’a publikonte. Një media e publikoi për një ditë dhe më pas e fshiu. Çela kishte kaluar nëntë muaj duke punuar për këtë histori, ishte larguar nga vendi për arsye sigurie dhe ishte kthyer në heshtje. “Atëherë e kuptova,” thotë ajo, “që na duhej ishte një shteg i yni.”
“Shteg” nënkupton “rrugë”. Është përgjigjja e saj ndaj një peizazhi mediatik gjithnjë e më të ndikuar nga kompromisi politik, autocensura dhe vetëmbrojtja. Tek “shteg.org”, ekziston vetëm një rregull: nëse faktet janë të forta, historia botohet. Dhe mbetet online.
Çela nuk kishte menaxhuar kurrë më parë një organizatë. Nuk kishte shkruar buxhete, nuk njihte ligjet tatimore, as nuk kishte punësuar staf. Propozimi i saj i parë për financim, thotë ajo, ishte një dështim. Por ajo mësoi shpejt. Gjatë këtij procesi, ajo zbuloi sa shumë varet integriteti i gazetarisë nga ajo që ndodh pas skenës, nëse redaksia është ndërtuar për t’i bërë ballë presionit.
Presioni është i gjithanshëm. Disa gazetarë me përvojë refuzuan të punonin me të, përveç nëse paguheshin në dorë ose u garantohej mbrojtje editoriale për aleatët e tyre të fuqishëm. Ajo i refuzoi këto kushte. Në vend të tyre, ajo vendosi të trajnojë gazetarë të rinj. Njëra prej tyre, Sabina Nika, sot mbulon sistemin gjyqësor shqiptar, duke raportuar me një përpikmëri që shumë prej kolegëve të saj më të vjetër nuk e tregojnë më. “Ne ndjekim provat,” thotë Çela. “Ky është i vetmi urdhër që jap.”
Kur e pyesin pse nuk u largua kurrë nga Shqipëria, edhe kur do të ishte më e sigurt, përgjigjja e saj është e qetë por e vendosur: “Unë kam lindur për këtë betejë.”
I ati, dikur oficer ushtrie, u burgos nga regjimi komunist vetëm pse shprehu një mendim kritik para një miku. Ai kaloi një dekadë pas hekurave. E ëma, e mbetur të rrisë familjen vetëm, u mësoi vajzave të saj të mos ankohen, të mos tërhiqen, dhe të mos e pranojnë padrejtësinë si të pashmangshme. Të largohej do të ndjente si tradhti, jo vetëm ndaj vendit, por edhe ndaj historisë, kujtesës, dhe atyre që kishin paguar çmimin për lirinë e mendimit kur ishte ende e rrezikshme të mendoje.
“Kam pasur mundësi të iki,” thotë ajo. “Trajnime jashtë vendit, oferta. Por nuk munda. Jo kur ka ende aq shumë për të thënë. Jo kur ende nuk kemi thënë të vërtetën për të kaluarën tonë.”
Ka momente që ia vlejnë dhe e bëjnë të bindet për vendimin e saj. Si kur banorët e një fshati të largët refuzojnë një projekt zhvillimi të qeverisë, pasi kanë lexuar një nga hetimet e saj. Ose kur dy qytete të largëta, të lidhura vetëm nga raportimi i saj, bëhen pjesë e të njëjtës bisedë. Këto momente nuk bëhen virale. Ne nuk ndjekim trendin. Por ato kanë rëndësi.
E pyetur se kush është heroi i saj personal, ajo përmend nënën. “Ajo më mësoi të punoj. Të jem e ndershme. Të mos e pranoj kurrë botën siç është.”
Sa për superfuqi, ajo e përjashton krejtësisht idenë. “Njerëzit presin mrekulli,” thotë ajo. “Por asgjë nuk ndryshon me magji. Duhet të punosh. Duhet ta duash atë që bën. Kështu fillon ndryshimi.”
Dhe për Lindita Çelën, kjo është sfida që ajo përqafon, jo për të thjeshtuar të vërtetën, por për ta mprehur atë aq fort sa të mos mund të injorohet. Ajo refuzon të besojë se lexuesit janë të pandjeshëm. Ajo këmbëngul se ata nuk kanë nevojë për më pak të vërtetë, por për më shumë guxim në mënyrën se si ajo përcillet.
Sepse në fund, thotë Çela, fajin nuk e kanë kurrë lexuesit. Nëse njerëzit kalojnë përtej të vërtetës pa u ndalur, është sepse askush nuk e bëri atë mjaftueshëm urgjente, njerëzore, apo të qartë për t’i ndalur. “Jetojmë në një botë zhurmash,” thotë ajo, “por nëse dëgjon me kujdes, njerëzit ende e duan të vërtetën. Ata janë duke e pritur.”
Puna e saj nuk është thjesht gazetari. Është një refuzim për t’i kthyer shpinën së vërtetës. Është një model i asaj që gazetaria mund të jetë ende: parimore, e palëkundur dhe e rrënjosur në besimin se edhe në një botë plot zhurmë, qartësia mund të depërtojë.
Dhe nëse ndodh, ajo do të jetë aty, e qetë, e vendosur dhe e gatshme për të treguar historinë tjetër.
*Ky artikull pasqyron pikëpamjet e përfituesve të përmendur dhe nuk përfaqëson domosdoshmërisht opinionin zyrtar të EED-së.
RRKOKSH (Rrjeti për Raportimin e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit në Shqipëri), organizata juaj kryesore mediatike investigative e angazhuar për të hedhur dritë mbi krimin e organizuar dhe korrupsionin në të gjithë Shqipërinë. Nëpërmjet platformës sonë online në shteg.org, ne ofrojmë një gazetari të plotë dhe me ndikim që synon jo vetëm të informojë, por edhe të nxisë ndryshimet shoqërore.